मंगलाताई सोळंके (वहिनीसाहेब): समाजसेवेचा एक उज्ज्वल दीप

 

महाराष्ट्राच्या बीड जिल्ह्यातील एक अत्यंत प्रेरणादायी व्यक्तिमत्व म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या मंगला प्रकाश सोळंके (वहिनीसाहेब) यांच्या कार्याचा सविस्तर आढावा घेणे म्हणजे खऱ्या अर्थाने समाजसेवेच्या एका उज्ज्वल प्रकरणाचे दर्शन घेण्यासारखे आहे. त्यांच्या बहुआयामी कार्याने अनेकांच्या जीवनात प्रकाश पसरवला आहे, आणि त्यांच्या अथक प्रयत्नांमुळे समाजातील अनेक दुर्बल घटकांना नवजीवन मिळाले आहे. या लेखात आपण मंगलाताई प्रकाश सोळंके (वहिनीसाहेब) यांच्या विविध कार्यक्षेत्रांचा आणि त्यांच्या व्यक्तिमत्वाच्या विविध पैलूंचा सखोल आढावा घेणार आहोत.

१. अनाथांची मायमाऊली:

वहिनीसाहेब यांनी केलेले सर्वात महत्त्वपूर्ण कार्य म्हणजे अनाथ मुलांसाठी त्यांनी दाखवलेली कळवळ आणि केलेले कार्य. अनाथ मुलांना केवळ आश्रय देणे एवढ्यापुरतेच त्यांचे कार्य मर्यादित नव्हते, तर त्यांनी या मुलांना खऱ्या अर्थाने एक कुटुंब दिले. त्यांनी स्थापन केलेल्या माजलगाव विकास प्रतिष्ठान तर्फे गरजु व अनाथ मुला- मुलींना त्या स्वतः च्या मुलाप्रमाणे वागवतात. या मुलांच्या शिक्षणापासून त्यांच्या भावनिक गरजांपर्यंत सर्व बाबींकडे त्या व्यक्तिशः लक्ष देतात.

वहिनीसाहेब यांच्या या कार्यामुळे अनेक अनाथ मुलांना जीवनात पुन्हा उभे राहण्याची संधी मिळाली आहे. त्यांच्या प्रेमळ मार्गदर्शनाखाली या मुलांनी शिक्षण पूर्ण केले आहे, आणि आज समाजात मानाचे स्थान मिळवले आहे. अशा अनेक यशस्वी मुलांच्या कथा ऐकून अनेकांना प्रेरणा मिळते. वहिनीसाहेब यांच्या या कार्यामुळे फक्त मुलांचेच जीवन बदलले नाही, तर समाजाचा अनाथ मुलांकडे बघण्याचा दृष्टिकोनही बदलला आहे.

२. बचतगटांची मशाल:

महिला सक्षमीकरणाच्या दिशेने वहिनीसाहेब यांनी उचललेले एक महत्त्वपूर्ण पाऊल म्हणजे बचतगटांची स्थापना. त्यांनी सुरू केलेल्या या उपक्रमाने ग्रामीण भागातील अनेक महिलांचे जीवन बदलून टाकले आहे. या बचतगटांमार्फत महिलांना न केवळ आर्थिक साक्षरता शिकवली जाते, तर त्यांना स्वतःचा व्यवसाय सुरू करण्यासाठी प्रोत्साहन आणि मदतही दिली जाते.

वहिनीसाहेब यांनी सुरू केलेल्या बचतगटांची वैशिष्ट्ये:

- आर्थिक साक्षरता: बचतगटांच्या माध्यमातून महिलांना बँकिंग, बचत, गुंतवणूक यासारख्या आर्थिक बाबींचे प्राथमिक ज्ञान दिले जाते.

- कौशल्य विकास: महिलांना त्यांच्या आवडीनुसार विविध कौशल्ये शिकवली जातात, जेणेकरून त्या स्वतःचा छोटा व्यवसाय सुरू करू शकतील.

- स्वयंरोजगार: बचतगटांमार्फत महिलांना लघुउद्योग सुरू करण्यासाठी प्रोत्साहन आणि आर्थिक मदत दिली जाते.

- सामाजिक जागृती: या बचतगटांच्या बैठकांमध्ये महिलांच्या हक्कांबद्दल, आरोग्याबद्दल आणि इतर सामाजिक मुद्द्यांबद्दल चर्चा केली जाते.

या उपक्रमामुळे अनेक महिला आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी झाल्या आहेत. त्यांच्या आत्मविश्वासात वाढ झाली आहे आणि कुटुंबात त्यांचे स्थान बळकट झाले आहे. अनेक महिलांनी स्वतःचे छोटे व्यवसाय सुरू केले आहेत, जे आता यशस्वीरीत्या चालू आहेत. या बचतगटांच्या माध्यमातून वहिनीसाहेब यांनी खऱ्या अर्थाने महिला सक्षमीकरणाचे कार्य केले आहे.

३. शिक्षणाचा दीप:

वहिनीसाहेब यांच्या कार्याचा सर्वात महत्त्वाचा भाग म्हणजे शिक्षणाच्या क्षेत्रातील त्यांचे योगदान. त्यांनी माजलगाव येथे सुरू केलेली सिंदफणा शाळा ही त्यांच्या या कार्याचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे. निसर्गरम्य वातावरणात वसलेली ही शाळा ग्रामीण भागातील मुलांसाठी उच्च दर्जाच्या शिक्षणाचे केंद्र बनली आहे.

सिंदफणा पब्लिक स्कूल ची वैशिष्ट्ये:

- अत्याधुनिक सुविधा: या शाळेत विद्यार्थ्यांना अत्याधुनिक प्रयोगशाळा, संगणक कक्ष, ग्रंथालय यांसारख्या सुविधा उपलब्ध करून दिल्या आहेत.

- गुणवत्तापूर्ण शिक्षण: अनुभवी आणि प्रशिक्षित शिक्षकांमार्फत विद्यार्थ्यांना दर्जेदार शिक्षण दिले जाते.

- सर्वांगीण विकास: केवळ शैक्षणिक विकासच नव्हे तर विद्यार्थ्यांच्या कला, क्रीडा आणि सांस्कृतिक कौशल्यांच्या विकासावरही भर दिला जातो.

- पर्यावरण जागृती: निसर्गरम्य वातावरणात असल्याने विद्यार्थ्यांमध्ये पर्यावरणाबद्दल जागृती निर्माण केली जाते.

या शाळेतून शिक्षण घेतलेल्या अनेक विद्यार्थ्यांनी उच्च शिक्षणात आणि व्यावसायिक क्षेत्रात उल्लेखनीय यश मिळवले आहे. ग्रामीण भागातील मुलांनाही उच्च दर्जाचे शिक्षण मिळावे या उद्देशाने वहिनीसाहेब यांनी केलेल्या या प्रयत्नांचे फळ आज समाजाला मिळत आहे.

त्यांच्या प्रयत्नांमुळे बीड जिल्ह्यातील साक्षरतेचे प्रमाण वाढले आहे, आणि अनेकांना स्वतःच्या जीवनात बदल घडवून आणण्याची संधी मिळाली आहे.

४. समाजसेवेचा वसा:

वहिनीसाहेब यांनी समाजसेवेचा वसा घेतला आहे, आणि त्या दिशेने त्यांनी अनेक महत्त्वपूर्ण पावले उचलली आहेत. त्यांच्या समाजसेवेच्या कार्याचे विविध पैलू आहेत:

अ) आरोग्य शिबिरे:

वहिनीसाहेब यांनी ग्रामीण भागात नियमितपणे आरोग्य तपासणी शिबिरांचे आयोजन केले आहे. या शिबिरांमध्ये:

- मोफत वैद्यकीय तपासणी केली जाते.

- गरजू रुग्णांना औषधे मोफत दिली जातात.

- आरोग्य जागृती कार्यक्रम आयोजित केले जातात.

- गंभीर आजार असलेल्या रुग्णांना पुढील उपचारांसाठी मदत केली जाते.

ब) पर्यावरण संरक्षण:

पर्यावरण संरक्षणासाठी वहिनीसाहेब यांनी अनेक उपक्रम राबवले आहेत:

- वृक्षारोपण मोहीम: दरवर्षी हजारो झाडे लावली जातात.

- पाणी बचत: पाण्याचा काटकसरीने वापर करण्यासाठी प्रोत्साहन.

- सौर ऊर्जा प्रकल्प: नवीकरणीय ऊर्जेच्या वापरास प्रोत्साहन.

क) महिला सुरक्षा:

महिलांच्या सुरक्षेसाठी वहिनीसाहेब यांनी विशेष प्रयत्न केले आहेत.

- स्वसंरक्षण प्रशिक्षण: महिला आणि मुलींसाठी स्वसंरक्षण शिबिरांचे आयोजन.

- कायदेशीर सल्ला: पीडित महिलांना मोफत कायदेशीर सल्ला.

- जागृती कार्यक्रम: महिलांच्या हक्कांबद्दल जनजागृती.

ड) युवा सक्षमीकरण:

युवकांच्या विकासासाठी वहिनीसाहेब यांनी खास कार्यक्रम म राबवले आहेत:

- कौशल्य विकास: विविध व्यावसायिक कौशल्यांचे प्रशिक्षण.

- रोजगार मेळावे: स्थानिक उद्योजक आणि युवकांना एकत्र आणून रोजगाराच्या संधी निर्माण करणे.

- उद्योजकता प्रोत्साहन: युवा उद्योजकांना मार्गदर्शन आणि आर्थिक मदत.

- नेतृत्व विकास: युवकांमध्ये नेतृत्व गुणांचा विकास करण्यासाठी विशेष कार्यशाळा.

५. व्यक्तिमत्वाचे विशेष पैलू:

वहिनीसाहेब यांच्या व्यक्तिमत्वाचे काही विशेष पैलू आहेत जे त्यांच्या कार्याला अधिक प्रभावी बनवतात:

अ) नम्रता आणि साधेपणा:

उच्च पदावर असूनही वाहिनीसाहेब यांची नम्रता आणि साधेपणा हे त्यांच्या व्यक्तिमत्वाचे खास वैशिष्ट्य आहे. त्या नेहमीच जमिनीशी जोडलेल्या राहतात. त्यांच्या या स्वभावामुळे समाजातील सर्व स्तरांतील लोकांशी त्या सहजतेने संवाद साधू शकतात. त्यांच्या कार्यात कधीही अहंकार किंवा स्वार्थाचा लवलेशही दिसत नाही.

ब) निःस्वार्थ वृत्ती:

वहिनीसाहेब यांच्या कार्याचा मुख्य आधार म्हणजे त्यांची निःस्वार्थ वृत्ती. त्या स्वतःच्या फायद्यापेक्षा नेहमीच समाजहिताला प्राधान्य देतात. त्यांच्या या वृत्तीमुळेच त्या इतक्या मोठ्या प्रमाणावर समाजकार्य करू शकल्या आहेत.

क) दृढनिश्चय आणि चिकाटी:

कोणत्याही आव्हानाला सामोरे जाण्याची त्यांची तयारी आणि चिकाटी हे त्यांच्या यशाचे महत्त्वाचे घटक आहेत. अनेक अडचणींना तोंड देत त्यांनी आपले कार्य अविरतपणे सुरू ठेवले आहे. त्यांच्या या दृढनिश्चयामुळेच अनेक कठीण प्रकल्प यशस्वीरीत्या पूर्ण झाले आहेत.

ड) नवकल्पना आणि सर्जनशीलता:

वहिनीसाहेब या नेहमीच नवीन कल्पना आणि पद्धती शोधण्यासाठी उत्सुक असतात. समाजातील समस्यांवर त्या नेहमी नावीन्यपूर्ण उपाय सुचवतात. त्यांच्या या सर्जनशील दृष्टिकोनामुळे त्यांच्या प्रकल्पांना वेगळेपण प्राप्त होते.

इ) प्रेरणादायी नेतृत्व:

वहिनीसाहेब या केवळ समाजसेविका नाहीत तर एक उत्कृष्ट नेत्या आहेत. त्यांच्या नेतृत्वगुणांमुळे त्या अनेकांना प्रेरणा देतात आणि त्यांना समाजकार्यासाठी प्रोत्साहित करतात. त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली अनेक युवक आज समाजसेवेत कार्यरत आहेत.

६. समाजावरील प्रभाव:

वहिनीसाहेब यांच्या कार्याचा बीड जिल्ह्यातील समाजावर खोल प्रभाव पडला आहे:

अ) शैक्षणिक विकास:

त्यांच्या शैक्षणिक उपक्रमांमुळे जिल्ह्यातील साक्षरतेचे प्रमाण वाढले आहे. अनेक विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षणाची संधी मिळाली आहे. शिक्षणाच्या दर्जात सुधारणा झाली आहे.

ब) आर्थिक सबलीकरण:

बचतगट आणि स्वयंरोजगार प्रकल्पांमुळे अनेक कुटुंबांचे आर्थिक स्थिती सुधारली आहे. विशेषतः ग्रामीण भागातील महिलांना आर्थिक स्वातंत्र्य मिळाले आहे.

क) सामाजिक जागृती:

विविध जनजागृती कार्यक्रमांमुळे समाजात अनेक महत्त्वाच्या मुद्द्यांबद्दल जागरूकता वाढली आहे. उदा. महिला सुरक्षा, पर्यावरण संरक्षण, आरोग्य इ.

ड) सामाजिक एकात्मता:

त्यांच्या कार्यामुळे समाजातील विविध घटकांमध्ये सहकार्य आणि एकात्मता वाढीस लागली आहे. जातीय आणि धार्मिक सलोखा वाढला आहे.

इ) युवा सक्षमीकरण:

अनेक युवकांना रोजगाराच्या संधी उपलब्ध झाल्या आहेत. त्यांच्यात आत्मविश्वास वाढला असून ते समाजकार्यात सक्रिय सहभागी होत आहेत.

वहिनीसाहेब यांचे जीवन आणि कार्य हे खऱ्या अर्थाने समाजसेवेचे एक उज्ज्वल उदाहरण आहे. त्यांच्या अथक प्रयत्नांमुळे बीड जिल्ह्यातील अनेकांचे जीवन सुधारले आहे. त्यांच्या कार्यामुळे समाजात सकारात्मक बदल घडून येत आहेत. त्यांचे व्यक्तिमत्व आणि कार्यशैली अनेकांसाठी प्रेरणादायी ठरत आहे.

वहिनीसाहेब यांच्या जन्मदिनानिमित्त त्यांना मनःपूर्वक शुभेच्छा देत असताना, आपण त्यांच्या कार्याचा गौरव करतो आणि त्यांच्या भावी प्रकल्पांना शुभेच्छा देतो. त्यांचे आरोग्य चांगले राहो आणि त्यांचे समाजसेवेचे कार्य असेच अव्याहतपणे सुरू राहो, अशी प्रार्थना करूया. वहिनीसाहेब यांच्यासारख्या व्यक्ती म्हणजेच खऱ्या अर्थाने समाजाची संपत्ती आहेत, आणि त्यांचे योगदान चिरस्मरणीय राहील.

अन्वर शेख,

प्राचार्य,

सिंदफणा पब्लिक स्कूल, माजलगाव.