श्रीरामाचे चरित्र प्रत्येकाच्या मनात रुजले पाहिजे आणि रामचरितमानस प्रत्येक क्षणी साकार झाला पाहिजे

गुरुदेव श्री आशुतोष महाराज जी संस्थापक एवं संचालक, दिव्य ज्योति जाग्रति संस्थान

भारतीय संस्कृतीची आधारशिला असलेले भगवान श्री राम यांचे जीवन चरित्र समस्त मानवजातीसाठी प्रेरणास्रोत आहेत.  राम या शब्दाचा विस्तार म्हणजे (RAM) राईट अॅक्शन मॅन म्हणजेच नेहमी योग्य कृती करणारे व्यक्तिमत्त्व.  सद्गुणांनी परिपूर्ण असलेल्या श्रीरामांचे अनुसरण करूनच मानवता महानतेला स्पर्श करू शकते.  वास्तव हे आहे की श्रीरामांचे चरित्र अंगी बाणल्यास प्रत्येक क्षेत्रात यशाची उदात्त ध्येये गाठता येतात.  रघुनंदन स्वतः या गुणांना आणि मूल्यांना त्यांच्या यशाचा आधार मानतात.  त्याचे अचूक वर्णन गोस्वामी तुलसीदास लिखित रामचरितमानसच्या लंकाकांडात आढळते. लंकेचा राजा रावण जेव्हा शस्त्रास्त्रांनी सज्ज असलेल्या मायावी रथावर स्वार होऊन युद्धासाठी आला, तेव्हा त्याला पाहून विभीषणजींच्या मनात चिंतेची रेषा उमटली.  त्यांनी पाहिले की त्यांचा भाऊ रावण ऐश्वर्य आणि साधनसंपत्तीने सुसज्ज आहे, परंतु भगवान श्रीराम साधन आणि रथ नसलेल्या भूमीवर उभे आहेत.  हे पाहून तो अस्वस्थ झाला.  भक्त वत्सल श्री राम यांनी विभीषणाचे सांत्वन केले आणि म्हणाले - हे मित्रा !  आध्यात्मिक गुणांच्या बळावरच मी रावणाचा पराभव करीन.  ज्या रथावर यश मिळते तो सद्गुणांचा रथ.  रघुवरांनी पुढे या गुणांनी भरलेल्या रथाचे सविस्तर वर्णन केले.  विभीषणजींना समजावताना ते म्हणाले – शौर्य आणि संयम ही माझ्या रथाची चाके आहेत.  सत्य आणि नम्रता हे त्याचे स्थिर ध्वज आणि पताका आहेत. या रथात बाल, विवेक, धरण (इंद्रिय शमन) आणि परोपकार असे चार घोडे आहेत.  हे घोडे क्षमा, कृपा आणि समानतेच्या दोरीने रथाला जोडलेले आहेत.  भगवंताचे नामस्मरण हा त्याचा कुशल सारथी आहे.  अलिप्तता शरीराची कवच आणि ढाल आहेत.  समाधान माझी तलवार आहे.  पुण्यपूर्ण दान ही कुऱ्हाड आहे आणि बुद्धिमत्ता ही प्रचंड शक्ती आहे.  तसेच, सर्वोत्तम विज्ञान म्हणजे धनुष.... निर्मळ आणि स्थिर मन हे तरकसारखे असते.  मनाचा ताबा, यम, नियम इ. - हे सर्व बाण आहेत.  गुरुदेवांची उपासना आणि वंदन हे अभेद्य कवच आहे.  त्यामुळे ही सर्व विशेषणे धारण करणे हेच यशाचे मर्म आहे.  याशिवाय जिंकण्याचा दुसरा मार्ग नाही. चला, मर्यादा पुरुषोत्तम श्री राम यांच्या सद्गुणांच्या सागरातून स्वतःसाठी घागर भरूया.

सम अवस्था- श्रीराम हे असे महापुरुष आहेत, ज्यांच्यावर परिस्थितीचा प्रभाव पडत नाही.  परमेश्वराच्या या गुणाचे वर्णन करताना असे म्हटले आहे (अयोध्या घटना/२) - रघू कुलाला प्रसन्न करणाऱ्या श्रीरामांच्या चेहऱ्याचे सौंदर्य शुभ आहे.  राज्याभिषेकाची बातमी ऐकून त्यांच्या कमळासारख्या चेहऱ्यावर ना आनंदाची रेषा उमटली, ना त्यांच्या वनवासाची बातमी ऐकून दुःखाची कोणतीही चिन्हे दिसली नाहीत.  त्यामुळे त्यांनी परिस्थितीवर मात करणार्या समरस योगीचा आदर्श प्रस्थापित केला.

नम्रता आणि दृढनिश्चय यांचा समन्वय - शिष्टता आणि वाणीतील गोडवा सोबतच श्रीरामांचे आचरण शौर्य, शौर्य आणि दृढनिश्चय यांनी भरलेले आहे.  त्यांच्याकडे एकाच वेळी दोन्ही गुण आहेत.  ही वस्तुस्थिती फार विचित्र आहे.  बालकांडमध्ये नोंदवलेले श्री राम आणि परशुराम यांच्यातील संभाषण या धाडसी, शालीनता आणि नम्रतेवर आधारित दृढनिश्चय दर्शवते.  जोसेफ जॉबर्टचे शब्द आहेत - 'Politeness is the flower of humanity'  'शिष्टता हे मानवतेचे फूल आहे.' परंतु  श्रीरामांचे मोहक शौर्य हे मानवतेच्या पलीकडे असलेल्या परिपूर्णतेचे लक्षण आहे.

अदम्य आत्मविश्वास - रघुनंदनने जटायूला सांगितलेले शब्द त्याच्या अदम्य आत्मविश्वासाचे सूचक आहेत (अरण्यकंड-३१) - अरे!  तू परलोकात जाऊन सीतेच्या अपहरणाची बातमी पिता दशरथांना देऊ नकोस.  कारण जर मी राम असेन, तर मी तुम्हाला खात्री देतो की लंकेचा राजा रावण त्याच्या कुटुंबासह मरेल आणि पुढील जगाचा निवासी होईल आणि स्वतः दशरथजींना सर्व तपशील सांगेल.  तसेच झाले.  रावण, त्याचे भाऊ आणि त्याचे पुत्र मरण पावले.  तिन्ही जग जिंकणारा रावण पुढच्या जगातही पोहोचला.  अशक्यही शक्य झाले.  श्रीरामांना असे अद्भूत धैर्य आणि आत्मविश्वास लाभला होता.

 सारांश, आदर्श चरित्र श्री रामजी वर उल्लेखिलेल्या सर्व गुणांचे स्वामी होते.  धर्माची ही वैशिष्ट्ये आणि गुण त्यांनी आपल्या विविध उपक्रमांतून समाजासमोर मांडले.  जेणेकरून मानव त्यांच्यापासून प्रेरणा घेऊन त्यांच्या आचरणात सद्गुण अंगीकारू शकेल. म्हणूनच केवळ रामावर विश्वास ठेवणे हे आपले परम कर्तव्य आहे, तर त्याला तत्त्वत: जाणून घेतल्यानंतर आपण त्यांचे चरित्र आपल्या वागण्यात अंगीकारण्याचा प्रयत्न करतो.  रामाचे चरित्र आपल्या मनात रुजले पाहिजे आणि रामचरितमानस प्रत्येक क्षणी वास्तविक झाला पाहिजे.