भारतीय नववर्ष विशेषआपल्या सांस्कृतिक आणि पारंपारिक रीतिरिवाजानुसार भारतीय नववर्ष साजरे करा गुरुदेव श्री आशुतोष महाराज जी

संस्थापक एवं संचालक, दिव्य ज्योति जाग्रति संस्थान

1 जानेवारी 2024... आम्ही पाहिले की संपूर्ण जग एका नव्या प्रवासासाठी सज्ज झाले आहे.  जुन्याचा निरोप घेऊन 'नव्याचे स्वागत' पूर्ण उत्साहाने.  सर्वत्र १ जानेवारी हा दिवस नववर्षाचे आगमन म्हणून मोठ्या उत्साहात साजरा करण्यात आला.  पण या संदर्भात आम्हाला;  दिव्य ज्योती जाग्रती संस्थेला काही पत्रे आणि ई-मेल प्राप्त झाले, त्यात नववर्षाबाबत अनेक शंका उपस्थित केल्या गेल्या.  मुख्यतः सर्व जिज्ञासूंना नवीन वर्षाच्या संदर्भात संस्थेची संकल्पना काय आहे हे जाणून घ्यायचे होते. भारतीय या नात्याने आपण आपली संस्कृती विसरून इतर संस्कृतींप्रमाणे १ जानेवारीला नवीन वर्ष साजरे करणे योग्य आहे का? या उत्सुकतेबाबत संस्थेने कोणतेही मत देण्याआधी संस्थेतर्फे सर्वेक्षण करण्यात आले.  

या अंतर्गत, आम्ही आजच्या आधुनिक पिढीला - शालेय आणि महाविद्यालयीन विद्यार्थ्यांना काही प्रश्न विचारले, जसे की - तुम्हाला माहिती आहे का भारतीय संस्कृतीनुसार 1 जानेवारीला नवीन वर्षाची सुरुवात होत नाही? ज्योतिषशास्त्रीय माहितीनुसार, नवीन वर्षाची सुरुवात इतर काही तारखेलाच होते असे मानले जाते.  तुम्ही त्या तारखेशी परिचित आहात का?  आपण नवीन वर्ष त्याच तारखेलाही अशाच थाटात साजरे करतो का? नवीन वर्ष म्हणजे फक्त एक मजेदार दिवस नाही!  विचारलेल्या प्रश्नांच्या उत्तरात आम्हाला अनेक कल्पना मिळाल्या.  एका भावनेने म्हटल्याप्रमाणे 'नवीन वर्षाचा' हाच अंक महत्त्वाचा नाही.  त्यामुळे हा मुद्दा उपस्थित करणे अनावश्यक ठरेल. पण हा मुद्दा दिसतो तितका वरवरचा नाही.  इथे प्रश्न फक्त मौजमजेसाठी किंवा मौजमजेसाठीचा दिवस निवडण्याचा नाही.  खरे तर या प्रकरणाची मुळे खोलवर रुजलेली आहेत.  

त्याच्या तळाशी आपल्या मूलभूत अस्मितेचा प्रश्न आहे. हा आपल्या भारतीय संस्कृतीच्या प्रतिष्ठेचा प्रश्न आहे. हा एक असा प्रश्न आहे ज्याचे उत्तर एकतर या प्राचीन संस्कृतीमध्ये नवीन जीवन श्वास घेऊ शकते किंवा तिच्या अंधुक स्वरूपामध्ये आणखी एक थर जोडू शकते. त्यामुळे भारतीय या नात्याने आपण याचा विचार करणे केवळ महत्त्वाचे नाही, तर ती काळाची गरजही आहे.

     देशांचे चलन वेगळे, नवीन वर्ष का नाही?  दुसऱ्या भाष्यकाराने नवीन वर्षाच्या आगमनाची तारीख सर्वांसाठी सारखीच ठेवण्याचा आग्रह धरला आहे.  त्यांच्या मते, ज्याप्रमाणे मीटर, सेंटीमीटर इत्यादी गणितीय एकके जगभरात प्रमाणित आहेत, त्याचप्रमाणे हा दिवसही असायला हवा. अन्यथा, स्वतःच्या सांस्कृतिक समजुतींवर आधारित तो स्वतंत्रपणे साजरा करणे म्हणजे जगापासून वेगळे उभे राहणे होय. पण हा दृष्टिकोन किती सुसंगत आहे?  सर्वप्रथम, हा महत्त्वाचा मुद्दा गणितीय एककांच्या श्रेणीत टाकणे योग्य नाही. 

दुसरे असे अनेक विषय आहेत जे जागतिक स्तरावर एकसमान करता येत नाहीत.  उदाहरण म्हणून 'चलन' घ्या.  भारताकडे रुपया आहे, अमेरिकेकडे डॉलर आहे, इंग्लंडकडे पौंड आहे.  प्रत्येक देशाचे चलन वेगळे असते. मात्र, या देशांमध्ये परस्पर व्यापारी व्यवहारही होतात. पण तरीही कोणतेही राष्ट्र आपले खाजगी चलन सोडून दुसरे चलन स्वीकारत नाही. मला सांगा, मग नववर्षासारख्या मुद्द्यावर स्वतःची गोपनीयता गमावण्यात कुठे शहाणपण आहे?  एखाद्याची सांस्कृतिक ओळख गमावून ती जागतिक स्तरावर एकसारखी बनवण्यासाठी दुसऱ्याची शैली स्वीकारणे कितपत योग्य आहे?  म्हणून जर आपण आपल्या पारंपारिक हिशोबात गेलं तर जगापासून वेगळं उभं राहायचं नाही, तर पूर्ण स्वाभिमानानं, स्वत:ची ओळख घेऊन स्वत:च्या पायावर उभं राहायचं.

 सारांश, आम्ही मानतो की संस्कृती ही राष्ट्राची मूलभूत ओळख आहे.  ते जिवंत राहिल्यास ते राष्ट्र जगाच्या भव्य मंचावर आपले वेगळे स्थान टिकवून ठेवू शकेल. भारताची संस्कृती स्वतःच इतकी चैतन्यशील आहे, ज्यामुळे शतकानुशतके एक अद्वितीय प्रतिमा आहे. जगाच्या नजरा नेहमीच त्याच्याकडे कौतुकाने पाहत असतात.

 त्यामुळे हे सर्व किरकोळ वाद बाजूला ठेऊन सांस्कृतिक गणनेनुसार नववर्ष साजरे करूया आणि केवळ या महान हेतूसाठी.  तेही आपल्या सांस्कृतिक आणि पारंपरिक चालीरीतींनुसार!

 भारतीय नववर्ष, विक्रम संवत 2081 च्या दिव्य ज्योती जागृति संस्थेकडून हार्दिक शुभेच्छा.